Sayyor soliq tekshiruvi

«Soliq tekshiruvlarini tashkil etish va o’tkazish tartibi to’g’risida»gi Nizomga ko’ra, O’zbekiston Respublikasida soliq tekshiruvlari uch turga bo’linadi:

• Kameral soliq tekshiruvi
• Sayyor soliq tekshiruvi
• Soliq auditi

Har bir tekshiruv turining o’ziga xos xususiyatlari va o’tkazish tartibi bor.

Sayyor soliq tekshiruvi — bu soliq xizmati korxonaga tashrif buyurgan holda, soliqlarni hisoblash va to’lash bo’yicha barcha majburiyatlar to’g’ri bajarilganligini tasdiqlash uchun o’tkaziladigan tekshiruv. Bunday tekshiruv davomida soliq inspektorlari sizdagi buxgalteriya hujjatlarini, tovarlar va mablag’lar harakatini, shuningdek biznes bilan bog’liq boshqa ma’lumotlarni tekshiradi.

Sayyor tekshiruv qachon o’tkaziladi

Sayyor tekshiruv quyidagi holatlarda o’tkaziladi:

• Soliq qonunchiligi buzilishi xavfi mavjud bo’lsa (bu xavflarni boshqarish tizimi tomonidan aniqlanadi).
• Soliq yoki valyuta qonunchiligini buzish haqida shikoyat yoki murojaatlar kelib tushsa (masalan, narxlarni asossiz oshirish yoki noqonuniy tadbirkorlik faoliyati bo’yicha).
• Ommaviy axborot vositalarida soliq qonunbuzarliklari haqida ma’lumotlar e’lon qilinsa.
• Kameral soliq tekshiruvini yakunlash uchun qo’shimcha ma’lumotlar talab qilinsa.
• QQS bo’yicha ro’yxatdan o’tishda qo’shimcha tekshiruvlar zarur bo’lsa.
• Valyuta operatsiyalari monitoringi vaqtida talab qilingan hujjatlar taqdim etilmagan yoki to’liq taqdim etilmagan bo’lsa.
• Sudlar, huquq-tartibot organlari yoki boshqa davlat organlaridan qonunbuzarliklar haqida ma’lumotlar kelib tushsa.

Sayyor tekshiruv odatda 10 kundan ko’p davom etmaydi.

Sayyor tekshiruv qanday o’tkaziladi

Sayyor tekshiruv soliq xizmati rahbarining buyrug’i asosida o’tkaziladi. Buyruqda:

• Korxona nomi
• Tekshiruvchi xodimlar ismlari
• Tekshiruv muddati va maqsadlari
• Yagona elektron tekshiruvlarni ro’yxatga olish tizimida tekshiruvning ro’yxatga olish raqami ko’rsatiladi.

Agar tekshiruv ro’yxatga olinmagan tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarga taalluqli bo’lsa, buyruqda soliq to’lovchi nomi ko’rsatilmaydi.

Soliq xizmati kassoviy apparatlar va terminallardan foydalanish masalalari bo’yicha ham har chorak rejasi asosida xavflarni boshqarish tizimi ma’lumotlari asosida sayyor tekshiruv o’tkazishi mumkin.

Soliqqa tortiladigan ob’ektlarni tekshirish

Sayyor soliq tekshiruvi vaqtida soliq xizmati korxona hududini va binolarini ko’rib chiqishi mumkin, soliqqa tortiladigan bazani aniqlash maqsadida ob’ektlar haqidagi ma’lumotni tekshirish uchun. Bu soliqlarni to’g’ri hisoblash uchun zarur.

Tekshiriladigan jihatlar:

• Ro’yxatdan o’tkazilganlik va faoliyat to’g’risidagi hujjatlar. Soliq inspektorlari korxona ro’yxatdan o’tkazilganligi, faoliyat turi va ish joyi qonun talablariga mosligini tekshiradi.
• Mulk huquqi. Korxonada yer va boshqa mulklarga egalik huquqini tasdiqlovchi hujjatlar bor-yo’qligi yoki ulardan foydalanish huquqi mavjudligini tekshiradi.

Bu kabi tekshiruv natijalari sayyor soliq tekshiruvi aktida qayd etiladi. Bu holda soliq bazasiga tuzatishlar kiritish zarur bo’lsa, yordam beradi.

Xronometrajli tekshiruv qanday o’tkaziladi

Xronometrajli tekshiruv yetti kundan kam bo’lmagan muddatda o’tkaziladi va quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• Ishlab chiqarilgan mahsulotlar (yoki xizmatlar/ishlar) turlari va sonini hisoblash.
• Ishlab chiqarishda foydalaniladigan xomashyo va yarim tayyor mahsulotlarning miqdorini, shuningdek uskunalar quvvatini hisobga olish.
• Istemol qilingan gaz, elektr energiyasi, suv, yoqilg’i kabi resurslar miqdorining real ishlab chiqarish hajmlari bilan muvofiqligini tekshirish.
• Mahsulot va xizmatlarni sotish usullarini tahlil qilish.
• Korxona xarajatlarini aniqlash.

Xronometrajli tekshiruv yakunlari bo’yicha ikki nusxada protokol tuziladi. Bir nusxa korxonaga beriladi va uni olish imzolanib tasdiqlanadi.

Eslatma: Xronometrajli tekshiruv natijalari kameral soliq tekshiruvi davomida soliqlarni qayta hisoblash uchun foydalanilishi mumkin.

Kassoviy apparatlar va terminallardan foydalanishni tekshirish

Soliq xizmati kassoviy apparatlar va terminallardan foydalanishni, korxona savdo yoki xizmat ko’rsatish joyida tekshirishi mumkin. Bu tekshiruv, shuningdek, nazorat xaridini o’z ichiga olishi mumkin.

Tekshiriladigan jihatlar:

• Qonun talablariga mos keluvchi kassoviy apparatlar va terminallardan foydalanish.
• Xaridorlarga cheklar berilishini nazorat qilish.
• Bank kartalaridan to’lov qabul qilish. To’lovlar va chek berish jarayonlari qonun talablariga muvofiq ekanligi tekshiriladi.
• Narxlarning naqd va kartalar orqali to’lovda o’zgarmasligi nazorat qilinadi.

Nazorat xaridi qanday o’tkaziladi

Nazorat xaridini quyidagilar o’tkazishi mumkin:

• Buzilishlardan shikoyat qilgan xaridorlar.
• Soliq xizmati shartnomaga ko’ra jalb qilgan shaxslar.
• Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish tashkilotlari vakillari.

Soliq xizmati sayyor tekshiruv vaqtida nazorat xaridini o’tkazishga qaror qilsa, jarayon videoga yoziladi, to’lov naqd yoki karta orqali amalga oshirilishi mumkin.

Nazorat jarayonida soliq xizmati:

• Kassadagi qoldiq naqd pulni qayta hisoblab, kassoviy apparat ma’lumotlari bilan solishtiradi.
• Agar kassoviy apparat texnik talablariga mos kelmasa, uni tekshirish uchun vaqtincha olib qo’yishi mumkin.

Xodimlar sonini tekshirish

Sayyor soliq tekshiruvi vaqtida soliq xizmati kompaniyada haqiqiy xodimlar soni soliq hisobotida ko’rsatilgan ma’lumotlar bilan mos keladimi-yo’qligini tekshirishi mumkin. Bu barcha xodimlar rasmiy ishga qabul qilingan va soliq to’laydi, deb ishonch hosil qilishga yordam beradi.

Tekshiriladigan jihatlar:

• Xodimlar soni. Soliqchilar kompaniyada haqiqiy nechta xodim ishlayotganini aniqlaydilar.
• Ma’lumotlarni taqqoslash. Soliq hisobotida ko’rsatilgan son bilan haqiqiy xodimlar soni mos kelish-kelmasligi tekshiriladi.
• Xodimlardan tushuntirish olish. Agar hisobotda yo’q xodimlar aniqlansa, ulardan qancha vaqtdan beri ishlashlari va qancha maosh olishlari haqida yozma tushuntirishlar olinadi.

Bu tekshirish natijalari sayyor soliq tekshiruvi aktida qayd etiladi. Soliq xizmati yakka tadbirkorlarda mehnat shartnomalari yoki xodimlarni hisobga olish kartochkalari yo’qligini aniqlasa, bu ham tekshiruv aktida qayd etiladi. Bunday buzilishlar soliq xizmati tomonidan jarimalar va boshqa choralar qo’llanilishiga olib kelishi mumkin.

Bozorlar va savdo majmualarida soliq qonunchiligiga rioya etishni tekshirish

Soliq xizmati bozorlar, savdo majmualari va ularga tutash avtoto’xtash joylarida qonunchilikka muvofiq faoliyat olib borilayotganini tasdiqlash uchun tekshiruvlar o’tkazadi. Tekshiruv quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• Yakka to’lovlarning yig’ilishi va kassalardan foydalanishni nazorat qilish. Barcha yakka to’lovlar kassa orqali qayd etilganini tekshirish.
• Xizmatlar va ijara uchun to’lovlarning to’liqligi va o’z vaqtida amalga oshirilishini tekshirish. Bozorlardagi sotuvchilar va xaridorlar xizmatlar uchun o’z vaqtida to’lov qilishganini, ijarachilar esa savdo joylari va uskunalar uchun ijara to’lashganini tasdiqlash.
• Savdo va xizmat ko’rsatish qoidalariga rioya qilish. Soliqchilar barcha operatsiyalarning belgilangan me’yorlarga muvofiqligini nazorat qiladilar.

Tekshirish natijalari sayyor soliq tekshiruvi aktida qayd etiladi. Agar buzilishlar aniqlansa, bu hujjatda aks ettiriladi va soliq xizmati tomonidan qo’shimcha choralar ko’rilishiga sabab bo’lishi mumkin.

Savdo va xizmat ko’rsatish qoidalariga rioya qilishni tekshirish

Soliq xizmati savdo va xizmat ko’rsatish qoidalariga rioya etilishini tekshirayotganda quyidagi jihatlarga e’tibor beradi:

• Spirtli ichimliklar va tamaki. Spirtli ichimliklar va tamaki mahsulotlari to’g’ri sotilayotgani va belgilanganligi, shuningdek, sotuvchida zarur ruxsatnomalar va litsenziyalar borligi tekshiriladi.
• Kassoviy apparatlar va terminallar. Barcha hisoblash uskunalari kompaniya yoki yakka tadbirkor nomiga rasmiylashtirilganligini tasdiqlash.
• Sotuvchi haqidagi ma’lumotlar. Savdo nuqtasida xaridorlar oson tanishishlari uchun kompaniya yoki tadbirkor haqidagi ma’lumotlar (nomi, manzili, ish rejimi, STIR) ko’rsatilishi kerak.
• Tovarlarga hujjatlar. Soliqchilar sotilayotgan tovarlarning qonuniy kelib chiqishini tasdiqlovchi hujjatlar bor-yo’qligini tekshiradi.
• Litsenziyalar. Agar faoliyat litsenziya talab etsa, uning ma’lumotlari xaridorlarga (litsenziya raqami, amal qilish muddati, uni kim berganligi) ko’rinadigan joyda bo’lishi kerak.
• Zarvarlik buyumlarini sotish. Qimmatbaho metallaridan yasalgan buyumlarda to’g’ri belgilanish va proba hamda shtamp borligiga alohida e’tibor beriladi.
• Ommaviy ovqatlanish. Ovqatlanish sohasida mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish sharoitlari me’yorlarga muvofiqligi tekshiriladi.
• Spirtli ichimliklar savdosi. Spirtli ichimliklar savdosi boshlanganligi to’g’risidagi xabar va umumiy ovqatlanish muassasalarida spirtli ichimliklar savdosi uchun barcha talablarga muvofiqligi tasdiqlanadi.

Tekshirish natijalari sayyor soliq tekshiruvi aktida qayd etiladi. Agar buzilishlar aniqlansa, bu hujjatda qayd etiladi va qo’shimcha choralar ko’rilishi mumkin.

Foydali qazilmalar qazib olish hajmini tekshirish

Soliq xizmati foydali qazilmalardan foydalanish bilan shug’ullanuvchi kompaniyalarda foydali qazilmalarni qazib olish hajmini tekshirishi mumkin. Buning uchun soliqchilar davlat organlarining tog’ munosabatlari bo’yicha mutaxassislarini jalb qiladilar.

• Soliq xizmati mutaxassislar (geologlar, marksheyderlar va texnik ekspertlar) xulosalaridan qazib olingan foydali qazilmalar miqdorini aniqlash uchun foydalanadi.
• Bu ma’lumotlar yer osti boyliklaridan foydalanish uchun soliqni to’g’ri hisoblashga yordam beradi.
• Bunday tekshiruvlar uchun mutaxassislarni jalb qilish yiliga ikki martadan ko’p bo’lmasligi kerak.

Banklarning soliq to’lovlari bilan ishlashini tekshirish

Soliq xizmati banklarning soliq to’lovlariga doir to’lov topshiriqnomalarini bajarishini tekshirishi mumkin. Bu soliq to’lovchilarining pullari o’z vaqtida va to’liq byudjetga tushayotganini tasdiqlash uchun zarur.

Tekshiriladigan jihatlar:

• Soliq to’lovchilarining to’lovlari. Agar hisobingizda pul bo’lsa, bank soliqlarni byudjetga o’z vaqtida o’tkazganini tekshiradi.
• Soliq inkassa topshiriqnomalari. Bankning soliq xizmatidan kelgan inkassa topshiriqnomalarini bajarishi va soliqlarni hisobingizdan olib qo’ygani tekshiriladi.
• To’lovlar navbati. Qonunchilik bilan belgilangan to’lovlar navbatining saqlanganligini tekshirib, barcha zarur soliqlar to’langanligini tasdiqlash.

Agar milliy valyuta hisobvarag’ida pul yetishmasa, bank qarzni qoplash uchun soliq to’lovchining hisobvarag’idan xorijiy valyutani sotuvga chiqarishi kerak.

Bu kabi tekshiruv natijalari sayyor soliq tekshiruvi aktida qayd etiladi. Bu banklarning soliq to’lovlari bilan ishlashda to’g’ri ishlayotganini va soliq xizmati topshiriqnomalarini bajarayotganini tasdiqlashga yordam beradi.

Valyuta qonunchiligiga rioya etilishini tekshirish

Soliq xizmati kompaniyalar (rezidentlar va norezidentlar) valyuta qoidalariga rioya qilishlarini tekshiradi. Asosiy e’tibor quyidagilarga qaratilgan:

• Valyuta operatsiyalari bo’yicha hujjatlar. Barcha valyuta operatsiyalarini tasdiqlovchi shartnomalar va hujjatlarning qoidalarga muvofiqligini tekshirish.
• Muddatidan o’tgan qarzdorlik. Kompaniyada eksport-import operatsiyalari bo’yicha muddatidan o’tgan debitor va kreditor qarzdorliklar bor-yo’qligini tekshirish.

Bu tekshiruv natijalari sayyor soliq tekshiruvi aktida qayd etiladi. Bu barcha valyuta operatsiyalarining qonun doirasida bajarilishini tasdiqlashga yordam beradi.

Aktivlar va majburiyatlar inventarizatsiyasi

Soliq xizmati inventarizatsiya o’tkazib, kompaniya buxgalteriya hisobotlarida ko’rsatilgan mol-mulk haqiqiy mavjudligini tekshirishi mumkin. Bu asosiy vositalar, tovarlar, pul va hisob-kitoblar bilan bog’liq.

Inventarizatsiyaning maqsadi – barcha mol-mulk to’g’ri hisobga olingani va kompaniyaning barcha majburiyatlari to’liq aks ettirilganini tasdiqlashdir.

Inventarizatsiya natijalari sayyor soliq tekshiruvi aktida qayd etiladi.

Hujjatlarni olib qo’yish va sayyor soliq tekshiruvi natijalarini rasmiylashtirish

Sayyor tekshiruv vaqtida soliq xizmati soliq qonunchiligining buzilishi bilan bog’liq hujjatlar va predmetlarni olib qo’yishi mumkin. Bu tekshiruvni o’tkazayotgan mansabdor shaxs qarori asosida amalga oshiriladi.

Hujjatlar kechasi (23:00 dan 06:00 gacha) olib qo’yilmaydi.

Tekshiruv natijalarini rasmiylashtirish

Agar soliq to’lovchi soliq inspektoriga hududga yoki binoga kirishga to’sqinlik qilsa, to’sqinlik akti tuziladi. Ushbu akt asosida soliq xizmati kompaniya yoki o’xshash korxonalar to’g’risidagi mavjud ma’lumotlardan foydalanib, mustaqil ravishda soliq summasini belgilashi mumkin.

Akt har ikki tomon — tekshiruvchi va soliq to’lovchi tomonidan imzolanadi. Agar soliq to’lovchi hujjatni imzolashdan bosh tortsa, bu ham aktda qayd etiladi.

Tekshiruv yakunlanish sanasi – bu soliq to’lovchiga sayyor soliq tekshiruvi aktini topshirgan yoki yuborgan kundir.

Agar buzilishlar aniqlansa, nima bo’ladi

Agar tekshiruv davomida buzilishlar aniqlansa, keyingi harakatlar Soliq kodeksi bilan tartibga solinadi. Buzilishlar qonun bilan belgilangan jarimalarga olib kelishi mumkin.

Soliq xizmati tekshiruv natijalari bo’yicha qarorini yuqori turuvchi soliq organiga yoki sudga shikoyat qilish mumkin.