Alisher va Sanjar hikoyasi: Mahsulot tannarxini qanday hisoblash mumkin?
Alisher tushkun edi. Ijarachi yangi oydan boshlab ijara narxi 15% ga oshishini e’lon qildi, bu esa do‘kon xarajatlarining yana ortishiga sabab bo‘lardi.
«Narxlarni oshirish kerak», — deb o‘yladi u, lekin qanchalik oshirish kerakligini bilmasdi. Agar juda ko‘p oshirsa – mijozlar ketib qolishi mumkin. Kam oshirsa – yangi xarajatlarni qoplashga yetmaydi.
Sanjar bilan kechki ovqat paytida Alisher o‘z shubhalari bilan bo‘lishdi:
— Boshqa do‘kon egalari bilan gaplashdim, ular narx qo‘shishni turlicha amalga oshirar ekan: kimdir 10% qo‘shadi, kimdir 35%, yana kimdir 50%. Lekin to‘g‘ri ustamani qanday aniqlash mumkin? Qanday qilib narxni shunday belgilash kerakki, ham mijozlar qolishsin, ham foyda bo‘lsin?
Sanjar kulimsirab javob berdi:
— Hamma narsa to‘g‘ri tannarx hisobidan boshlanadi. Agar sen tannarxni bilmasang, har qanday ustama shunchaki taxmin qilishdan boshqa narsa emas.
Tannarxga nimalar kiradi?
— Tannarx ikki qismdan iborat, — tushuntirdi Sanjar. — To‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajatlar va umumiy (bilvosita) xarajatlar.
1. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajatlar
Bu mahsulotni sotib olish va yetkazib berish bilan bog‘liq barcha xarajatlar:
- Ta’minotchidan sotib olish narxi.
- Transport xarajatlari.
2. Umumiy (bilvosita) xarajatlar
Bu butun biznes bilan bog‘liq xarajatlar:
- Bino ijara haqi.
- Xodimlarning oylik maoshi.
- Kommunal xizmatlar.
- Uskunalarning amortizatsiyasi.
- O‘zingning maoshing, Alisher!
— Lekin nega o‘z maoshimni hisobga olishim kerak? — hayron bo‘ldi Alisher.
— Chunki sening mehnating ham pul talab qiladi. Agar buni hisobga olmasang, o‘zingni aldagan bo‘lasan va do‘koning realda qancha daromad keltirayotganini tushunmaysan.
Tannarx hisoblashdagi keng tarqalgan xatolar
Sanjar davom etdi:
— Ko‘p tadbirkorlar faqat to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajatlarni hisoblashadi. Umumiy xarajatlarni esa yo inobatga olishmaydi, yoki noto‘g‘ri taqsimlashadi. Bu esa tannarxni past baholashga olib keladi va natijada mahsulotni zarar bilan sotishga sabab bo‘ladi.
U bir necha misol keltirdi:
- Uskunalarning amortizatsiyasi. Agar sen vitrinani bir necha yil oldin sotib olgan bo‘lsang ham, ularni yangilash uchun mablag‘ ajratish kerak.
- Rahbarning transport xarajatlari. Ta’minotchilar bilan uchrashuvlar, mahsulot olish uchun safarlar – bularning barchasi xarajat.
- Mayda xarajatlar. O‘rovlash, vizitkalar, reklama flayerlari. Dastlab bu narsalar arzimasdek tuyuladi, lekin jamg‘arilganda katta summa hosil qiladi.
— Agar bu xarajatlarni hisobga olmasang, mahsulot narxi barcha xarajatlarni qoplay olmaydi, — dedi Sanjar.
Umumiy xarajatlarni qanday taqsimlash mumkin?
Alisher o‘ylanib qoldi:
— Juda yaxshi, tushundim. Lekin umumiy xarajatlarni qanday taqsimlash kerak? Mening mahsulotlarim turlicha: ba’zilari arzon, ba’zilari qimmat. Ular do‘konda turli joylarni egallaydi va turli tezlikda sotiladi.
— Buning yagona javobi yo‘q, — dedi Sanjar. — Bir necha usulni sinab ko‘rib, biznesing uchun eng mosini tanlash mumkin.
U uchta usul taklif qildi:
- Tannarx asosida. Qimmat mahsulotlarga ko‘proq xarajatlar taqsimlanadi.
- Savdo ulushi asosida. Qanchalik ko‘p sotilsa, xarajatlar shunchalik ko‘proq taqsimlanadi.
- Vazn yoki hajm asosida. Bu katta joy egallaydigan yoki yetkazib berish xarajatlari turlicha bo‘lgan mahsulotlar uchun mos keladi.
— Masalan, sening do‘koningda yirik va qimmat mahsulot bo‘lsa, unga ko‘proq xarajat ajratish kerak. Lekin yengil va tez sotiladigan mahsulotga kamroq xarajat taqsimlash mumkin, — dedi Sanjar.
Noto‘g‘ri tannarx hisoblash natijasidagi xatolar
— Alisher, yana bir jiddiy xato bor, — davom etdi Sanjar. — Ko‘pchilik tadbirkorlar raqobatchilardan arzonroq bo‘lish uchun narxni tushirishadi. Ammo tannarx noto‘g‘ri hisoblangan bo‘lsa, past narx faqat zarar keltirishi mumkin.
— Bu tirik qolish uchun kurashga o‘xshaydi, — dedi Alisher.
— Ha, aynan shunday. Muvaffaqiyatli biznes eng arzon bo‘lish bilan emas, balki barcha xarajatlarni qoplaydigan va foyda keltiradigan to‘g‘ri narx qo‘yish bilan quriladi.
Tannarxni hisoblash bo‘yicha yakuniy xulosalar
— Esda tut: Tannarx = To‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajatlar + Umumiy xarajatlarning ulushi, — xulosa qildi Sanjar. — Avval hisob-kitoblarni amalga oshir, keyin esa biz to‘g‘ri narx belgilash haqida gaplashamiz.
Alisher nimalarni tushundi?
Kechki ovqat tugashiga yaqin Alisher uch narsani anglab yetdi:
- Aniq tannarx hisobisiz u foydadan mahrum bo‘lishi mumkin.
- Umumiy xarajatlarni adolatli taqsimlash kerak, aks holda mahsulotning real tannarxi tushunarsiz bo‘ladi.
- Past narx muvaffaqiyat garovi emas, balki ko‘pincha zarar yo‘li bo‘lishi mumkin.
Endi u o‘z hisob-kitoblariga qaytib, xarajatlarni taqsimlashning bir necha usulini sinab ko‘rishga va mahsulotlarining haqiqiy tannarxini tushunishga qaror qildi.
Siz tannarxni to‘g‘ri hisoblayapsizmi? Yoki narxlaringiz hali ham barcha xarajatlarni qoplamaydimi? Balki, hisob-kitoblarni qayta ko‘rib chiqish vaqti kelgandir? 💡
Oqsoqol Qorbobo tavsiyalarini o‘qing:
- Xarajatlarni qanday optimallashtirish mumkin?
- Daromadni qanday foydaga aylantirish mumkin?