Franshiza: nima, nega uni sotib olishadi va qanday tushunish mumkin – o’z franshizangizni sotishga vaqt keldimi?

So‘nggi yillarda Toshkent tez sur’atlarda o‘zgarib bormoqda: shaharning ko‘chalarida xalqaro va mahalliy franshizalarning taniqli logotiplari bilan qahvaxonalar, do‘konlar va servislar tobora ko‘proq paydo bo‘lmoqda. Har yili franshiza yarmarkalari o‘tkaziladi, bu yerda tadbirkorlar o‘nlab takliflar bilan tanishib, shartlarni solishtirib, “tayyor” biznes modelini tanlashlari mumkin. O‘zbekistonda ko‘plab tadbirkorlar franshizani o‘z ishini boshlash yoki mavjud biznesni kengaytirishning ishonchli usuli sifatida ko‘rib chiqishmoqda.

Franshiza nima va u qanday ishlaydi

Franshiza – bu biznes egasi (franshizaberuvchi) va hamkor (franshiza oluvchi) o‘rtasidagi hamkorlik shakli. Franshizaberuvchi tayyor biznes modelini taqdim etadi: brend, texnologiyalar, yo‘riqnomalar, o‘quv dasturi, ba’zan reklama va hattoki yetkazib beruvchilar. Franshiza oluvchi esa buning evaziga boshlang‘ich to‘lov (pauşal to‘lov) va doimiy foiz (royalti) to‘laydi.

Oddiy qilib aytganda: siz shunchaki brendni emas, balki xatolari allaqachon sinovdan o‘tgan, jarayonlari yo‘lga qo‘yilgan, iqtisodiyoti tushunarli bo‘lgan va qo‘llab-quvvatlash tizimiga ega bo‘lgan tayyor tizimni sotib olasiz. Bu esa tezroq boshlash va xatarlarni kamaytirish imkonini beradi.

Nega odamlar franshiza sotib olishadi

• Bunga bir nechta asosli sabablar bor:
• Xatarlarni kamaytirish. Franshiza asosida ish boshlaganda aniq yo‘riqnoma bo‘ladi – hech narsa ixtiro qilish shart emas.
• Vaqt tejash. Brend yaratish, g‘oyalarni sinash, yetkazib beruvchilarni topish va jamoani noldan o‘qitish kerak emas.
• Talab kafolati. Agar brend taniqli bo‘lsa, mijozlar oqimi birinchi oyning o‘zida boshlanishi mumkin.
• Qo‘llab-quvvatlash. Ko‘plab franshizalar ishga tushirishdan mijozlar bilan ishlashgacha yordam beradi.

Franshiza – bu “kalit topshirilgan” biznes turi. Ayniqsa mustaqil ish boshlamoqchi bo‘lgan, lekin yolg‘iz qolishdan qo‘rqayotganlar uchun bu juda jozibali.

Franshiza sotib olishdagi minuslar: nimalarga e’tibor berish kerak

• Ijobiy jihatlariga qaramay, franshiza – bu sehrli tayoq emas. Bu formatning kamchiliklari bor, ularni oldindan bilish muhim:
• Cheklangan erkinlik. Siz aniq qoidalarga amal qilasiz va har doim ham o‘z g‘oyalaringizni joriy eta olmaysiz.
• Doimiy to‘lovlar. Boshlang‘ich to‘lovdan tashqari, royalti, marketing va xaridlar uchun ham to‘lov talab qilinishi mumkin.
• Doim ham ochiq iqtisodiyot emas. Foyda prognozlari ko‘pincha bo‘rttiriladi. Sotib olishdan oldin real raqamlarni amaldagi hamkorlardan olish muhim.
• Brend obro‘siga bog‘liqlik. Agar internetda biror janjal chiqsa, bu barcha hamkorlarga ta’sir qiladi, hattoki siz ideal ishlayotgan bo‘lsangiz ham.
• Ba’zi franshizalar faqat g‘oyani sotadi, lekin qo‘llab-quvvatlash bermaydi. Bu ayniqsa arzon yoki yangi loyihalarga tegishli: va’dalar bor, lekin tizimli yordam yo‘q.

Franshiza – bu biznes, kafolat emas. Hatto mashhur brend ostida ham natija sizning qanday boshqarishingizga, mijozlar va jamoa bilan ishlashingizga bog‘liq.

Franshiza sotib olayotganda nimalarga e’tibor berish kerak

• Franshiza sotib olishdan oldin o‘zingizga va sotuvchiga quyidagi savollarni bering:
• Paketga nimalar kiradi? Faqat logotip va prezentatsiya – bu franshiza emas. Yo‘riqnomalar, o‘quv dasturi, marketing yordami bo‘lmasa, boshlash qiyin bo‘ladi.
• Iqtisodiy raqamlar qanday: o‘zini oqlash muddati, o‘rtacha daromad, marja?
• Muvaffaqiyatli ishlayotgan hamkorlar bormi? Allaqachon ishlayotganlar bilan gaplashing. Haqiqiy raqamlar, real qiyinchiliklar haqida so‘rang.
• Agar ish yurishmasa, loyihadan chiqish imkoniyati bormi? Hamkorlikdan chiqishda jarimalar va majburiyatlar bormi?

Yaxshi franshiza – bu faqat g‘oya va brend emas, balki tizim, qo‘llab-quvvatlash va shaffof qoidalar.

Qachon o‘z biznesingizni franshiza sifatida «upakovka» qilish kerak

Agar siz biznes egasi bo‘lsangiz va kengayish haqida o‘ylayotgan bo‘lsangiz, franshiza yaxshi yechim bo‘lishi mumkin. Lekin bu hamma uchun ham, va darhol emas.

• Quyidagi belgilar sizning tayyorligingizni ko‘rsatadi:
• Sizda barqaror biznes va tushunarli foyda bor. Bo‘lmasa — upakovka qiladigan narsa yo‘q.
• Biznesni bosqichma-bosqich tushuntirib bo‘ladi. Yo‘riqnomalar, algoritmlar, standartlar mavjud.
• Tizim faqat sizga bog‘liq emas. Agar sizsiz hech narsa ishlamasa — hali erta.
• Yengil uzatiladigan qiymat bor: brend, noyob mahsulot, texnologiya yoki format.
• Hamkorlarni qo‘llab-quvvatlash uchun resursingiz bor. Boshlanishda ularga yordam kerak bo‘ladi: o‘rgatish, tekshirish, ilhom berish.

Franshiza – bu shunchaki “g‘oyani sotish” usuli emas, balki uzoq muddatli hamkorlikdir. Siz faqat biznes-modelni emas, balki franshiza oluvchining natijasi uchun javobgarlikni ham o‘z zimmangizga olasiz. Agar bunga tayyor bo‘lmasangiz — shoshilmaslik yaxshi.

Franshizani sotishda nimaga e’tibor berish kerak

Agar siz franshizaberuvchi bo‘lsangiz, esda tuting: odamlar faqat mahsulotni emas, tizimni sotib olishadi. Shuning uchun:

• Biznesni yo‘riqnoma shaklida tayyorlang: oddiy odam nima qilish kerakligini tushunsin.
• Raqamlarni halol ko‘rsating: investitsiyalar, daromad, o‘zini oqlash muddati, yashirin tavakkallar.
• Qo‘llab-quvvatlashni ta’minlang: o‘qitish, muntazam bog‘lanish, marketing materiallari.
• Son emas, sifat haqida o‘ylang: bitta norozi franshiza oluvchi butun tarmoqqa zarar yetkazishi mumkin.

Franshiza — bu sizning brendingizning davomidir. Har bir yangi hamkor — bu boshqa shahardagi sizning yuzingiz. Shuning uchun muhim narsa shunchaki sotish emas, balki uzoq muddatli va o‘zaro foydali aloqalarni qurishdir.