Qanday qilib firibgarlardan himoyalanish: 10 sxema va 2025 yilda haqiqiy himoya usullari

Firibgarlar qo‘pol emas, balki nozik usulda harakat qilishadi — ishonch, his-tuyg‘ular va “shoshilinchlik” hissi orqali.
Ular qo‘ng‘iroq qilishadi, yozishadi, rasmiy logotiplardan foydalanishadi, hatto telefon raqamlarini ham soxtalashtirishadi.
Shuning uchun moliyaviy savodxonlik endi faqat soliqlar va hisobot haqida emas, balki shaxsiy xavfsizlik haqida hamdir.
Biz 2025 yilda O‘zbekistonda eng ko‘p uchrayotgan 10 ta real firibgarlik sxemasi va ularga qarshi oddiy himoya choralarini to‘pladik.

Eng ko‘p tarqalgan 10 ta firibgarlik sxemasi

Prokuraturadan qo‘ng‘iroq

Sizga jinoiy ish yoki sizning nomingizga rasmiylashtirilgan ishonchnoma bilan tahdid qilishadi.
Qanday himoyalanish kerak: hech bir davlat organi telefon orqali masalalarni hal qilmaydi. Trubkani qo‘ying va rasmiy veb-saytdagi telefon raqamiga o‘zingiz qo‘ng‘iroq qiling.

Tasodifiy pul o‘tkazmasi

Kartangizga kichik summa tushadi, so‘ngra qo‘ng‘iroq qilib “pulni qaytarish”ni so‘rashadi. Siz qaytarganingizdan so‘ng esa boshqa raqamdan qo‘ng‘iroq qilib, sizni “terrorizmni moliyalashtirish” yoki “firibgarlikda ishtirok etish”da ayblashadi.
Qanday himoyalanish kerak: o‘zingiz pulni qaytarmang. Faqat bankka qo‘ng‘iroq qiling — xatolikni faqat ular hal qila oladi.

Moliya vazirligi, IIV yoki prokuraturadan xat

Jarima yoki jinoiy ish ochilgani haqida xabar yuborishadi va sizni havola (link) orqali o‘tishga chaqirishadi.
Qanday himoyalanish kerak: elektron manzilni rasmiy sayt orqali tekshiring, “ishonch telefoni”ga qo‘ng‘iroq qilib aniqlik kiriting.

“Beeline xodimi” shartnomani uzaytirishni taklif qiladi

Go‘yoki shartnoma muddati tugaganini aytishadi va uni yangilash uchun sizga SMS-kod yuborishadi, so‘ng uni aytishingizni so‘rashadi.
Qanday himoyalanish kerak: SMS-kodlarni hech kimga aytmang. Haqiqiy operatorlar bunday ma’lumotni so‘ramaydi.

Kuryerlik yetkazib berish va yuborish kodi

Firibgarlar o‘zlarini kuryerlik xizmati yoki marketplace xodimi sifatida tanishtirib, sizda “jo‘natma bor”, “qaytarilgan tovar keldi” yoki “qabulni tasdiqlang” deb yozishadi yoki qo‘ng‘iroq qilishadi.
So‘ng SMS-kodni yoki “yuborish kodini” aytishingizni so‘rashadi.
Aslida bu kod sizning bankingizdagi moliyaviy operatsiyani tasdiqlash kodi bo‘ladi.
Qanday himoyalanish kerak: SMS-kodlarni hech qachon aytmang, hatto haqiqiy posilkani kutayotgan bo‘lsangiz ham. Buyurtma holatini faqat rasmiy ilovalar orqali tekshiring. Haqiqiy yetkazib beruvchilar kirish kodlarini so‘ramaydi va oldindan to‘lov talab qilmaydi.

Sizning nomingizga kredit olingan

Qo‘ng‘iroq qilib, “siz kredit ochdingizmi?” deb so‘rashadi, “yordam beramiz, bloklaymiz” deb, sizning shaxsiy ma’lumotlaringizni so‘rashadi.
Qanday himoyalanish kerak: bank hech qachon birinchi bo‘lib qo‘ng‘iroq qilmaydi. Kodlarni aytmang. Agar shubhalansangiz, bankka o‘zingiz qo‘ng‘iroq qiling.

“Kafolatli daromad bilan investitsiya”

Sizga 30–100% foyda va’da qilishadi, rasmiy litsenziyalarni ko‘rsatishadi.
Qanday himoyalanish kerak: “kafolatlangan foyda”ga ishonmang. Brokerlarni Markaziy bankning rasmiy saytida tekshiring.

“Haftasiga 1000 dollar maosh”li ish

Engil ish va’da qilishadi, so‘ng “o‘qish uchun to‘lov” yoki “kafolat badali” talab qilishadi.
Qanday himoyalanish kerak: ish topish uchun hech qachon pul to‘lamang. Kompaniyani nomi va STIR (INN) orqali tekshiring, o‘sha kompaniyaga o‘zingiz qo‘ng‘iroq qiling va ish shartlarini aniqlang.

“Yaquningiz falokatga uchradi” sxemasi

Firibgarlar qo‘ng‘iroq qilib, yaqinlaringiz (o‘g‘il, qiz, turmush o‘rtoq) avtohalokatga uchragani, hibsga olingani yoki zudlik bilan operatsiya/pul kerakligi haqida aytishadi.
Emotsiyaga bosim o‘tkazishadi, “tezda pul yuboring” deb talab qilishadi, SMS-kod so‘rashadi yoki hatto “kurerni yuboramiz” deyishadi.
Qanday himoyalanish kerak: trubkani qo‘ying va yaqin odamingizga o‘zingiz tanish raqam orqali qo‘ng‘iroq qiling.
Agar “habsga olingan” desa — F.I.Sh., ish raqami va bo‘lim telefonini so‘rang, keyin ichki ishlar bo‘limiga rasmiy raqam orqali o‘zingiz qo‘ng‘iroq qiling.
Agar “avariya” desa — kasalxona nomini so‘rang va rasmiy raqam orqali ro‘yxat bo‘limiga qo‘ng‘iroq qilib aniqlang.

“Tanishingizdan qarz so‘rov”

Telegram yoki Instagram akkauntini buzib kirishadi va sizning do‘stingiz nomidan “pul kerak” deb yozishadi.
Qanday himoyalanish kerak: odamning o‘ziga telefon qilib aniqlang. Ikki bosqichli autentifikatsiyani yoqing.

Shaxsiy himoya tizimingizni yarating

Firibgarlar his-tuyg‘ular orqali ta’sir qiladi. Sizning kuchingiz — sokinlik va tanaffusda.

Mana, pulingiz va asablaringizni asrash uchun bir nechta qoida:

Tanqidiy fikrlashni yoqing

Firibgarlar tez gapiradi va qo‘rqitadi. Sizni himoya qiladigan narsa — savollar:

• Nega aynan hozir qo‘ng‘iroq qilishmoqda?
• Nega hammasi shoshilinch?
• Nega rasmiy sayt orqali hal qilib bo‘lmaydi?
  Bu uchta savol eng ko‘p hollarda sizni himoya qiladi.

Shaxsiy va ish ma’lumotlarini ajrating

Banklar va davlat xizmatlari uchun alohida e-mail va telefon raqam yarating.

Pulni turli joyda saqlang

Asosiy qismini depozitda saqlang. Onlayn xaridlar uchun esa virtual kartadan foydalaning, unda faqat kichik summa bo‘lsin.

Kirishlarni himoya qiling

Parollarni password manager orqali saqlang.
Ikki bosqichli autentifikatsiyani yoqing.
Ommaviy Wi-Fi orqali to‘lov qilmang.

Kredit tarixingizni nazorat qiling

Kredit byurosi bildirishnomalarini yoqing va o‘zingizga kredit olishni taqiqlang.

Yaqinlaringiz va xodimlaringizni o‘rgating

Har oy yangi firibgarlik sxemalarini muhokama qiling.
Qisqa kiberxavfsizlik chek-listi tuzing va uni ko‘rinadigan joyga ilib qo‘ying.

Agar siz firibgarlik sxemalari qanday ishlashini bilsangiz va oddiy himoya tizimini yo‘lga qo‘ysangiz, siz qo‘rquvda emas, ishonch va nazoratda yashaysiz.